بطور متوسط، روانشناسان بعد از دریافت درجه لیسانس تقریباً پنج تا هفت سال تحصیلات تکمیلی و آموزش حرفه ای را به انجام می ‌رسانند. امروزه حداقل معیار مورد قبول آموزش برای یک روانشناس، درجه دکتری در روانشناسی یا یک رشته تقریباً هم‌ خانواده آن است. روانشناسان «دکتر» هستند اما روان پزشک نیستند و دارو تجویز نمی‌کنند. درجه دکتری در روانشناسی معمولاً چهار تا پنج سال مطالعه تکمیلی تمام وقت بعد از دریافت مدرک تحصیلات تکمیلی، طول می کشد. این درجه می تواند بسته به برنامه آموزشی فارغ التحصیل یک Ph.D، Psy.D یا یک Ed.D باشد. این دوره تحصیلی شامل آموزش در علم روانشناسی، با دوره های اصلی دربردارنده زمینه های اجتماعی، توسعه ای، یادگیری و بیولوژیکی برای رفتار انسان است. دوره تحصیلی معمولاً شامل آموزش در نظریه شخصیت، رشد و توسعه نرمال و ماهیت مشکلات روان شناسانه و آسیب روانی است. همچنین آموزش تخصصی در تکنیک های ارزیابی تشخیصی، آزمون های روانشناسی و روشهای روان درمانی و یا مشاوره، ارائه می شود. روانشناسان همچنین می آموزند که چگونه استرس، رویدادهای آسیب روانی ، سالخوردگی و زمینه های فرهنگی به همان میزان بر رفتار انسان اثر می گذارند. بسیاری از دوره های درسی نیاز به آموزش عملی دارند که شامل تجربه بالینی و دانش کلاس درس می شود. برخی روانشناسان در سطح کارشناسی ارشد، آموزش دیده اند. این شامل حدود دو سال آموزش تکمیلی تمام وقت بعد از درجه لیسانس در همان رشته های آموزشی مورد استفاده برای تعلیم روانشناسان در سطح دکتری است.

جواب کوتاه اینکه هیچ تفاوتی وجود ندارد. واژه های تشخیص و اختلال، واژه های پزشکی مبتنی بر مفهوم بیماری از توصیف مشکلات روانی هستند. استفاده از مدل پزشکی برای توصیف مشکلات روانی، مزیت هایی دارد. اما همچنین درباره اینکه چطور میتوان مشکلات روانی را به درستی درمان کرد، سردرگمی ایجاد می کند، زیرا ایجاب می کند که آنها مشکلات پزشکی باشند تا مشکلات روانی. در اینصورت اینطور نتیجه گرفته می شود که درمان پزشکی مانند استفاده از داروها، باید بهتر از درمان روانی مثل روان درمانی باشد. مسلماً این نتیجه گیری درست نیست. در واقع، بسیاری از مطالعات پژوهشی دریافته اند که درمان روان شناسانه برتر از درمان با داروست و خطرات موجود در تمام درمان های دارویی را ندارد. واژه تشخیص، به فرایند تعیین علت یک بیماری، سوء کارکرد یا مشکل اشاره دارد. یک اختلال یک آشفتگی روحی یا فیزیکی یا یک مرض است. یک مشکل، موضوع دشواری است که باید معین شود، یا سوالی است که باید برای راه حل یا بحث پیش کشیده شود. برخی از مشکلات روانی ممکن است تا حدودی با مدل پزشکی جور دربیایند اما خیلی‌ از آنها با این مدل تناسب ندارند. بیشتر روانشناسان ترجیح می دهند تا از مدل مشکل برای توصیف یا توضیح مسائل روانی استفاده کنند. با این‌حال، شرکت های بیمه برای اینکه بررسی کنند آیا درمان مشکلات روانی تحت پوشش بیمه سلامت درمانی قرار می گیرد یا خیر، به یک تشخیص پزشکی نیاز دارند. در نتیجه، احتمالاً مدل پزشکی همیشه بخشی از خدمات روان شناسی خواهد بود.

روان درمانی فرایندی است که با آن تفکرات، احساسات، کنش ها و روابط خود را بررسی کرده و می فهمید مشکل کجاست و یاد می گیرید که برای دستیابی به سازگاری بهتر در زندگی و رضایت چطور تغییراتی را باید ایجاد کنید. مشاوره و روان درمانی تبادل پذیر هستند زیرا فرایند یکسانی را توصیف می کنند و اهداف مشابهی دارند. عبارت مشاوره، ریشه در رشد شخصی و سازش با زندگی دارد در حالیکه ریشه عبارت روان درمانی در یک مدل پزشکی-دارویی برای درمان یک فرایند بیماری روحی است. شرکت های بیمه ی سلامتی از مدل بیماری پزشکی استفاده می کنند، به همین دلیل هم بازپرداخت بیمه برای «روان درمانی» انجام می شود و نه «مشاوره». این جداسازی در بکارگیری این فرایند برای مشکلات مدیریت زندگی، اهمیت چندانی ندارد. بسیاری از مردم بین مشاوره و روان درمانی تمایز قائل می شوند اما این تمایز مصنوعی است. برخی از مردم فکر می کنند که مشاوره یک درمان کوتاه مدت و روان درمانی درمان طولانی مدت است. بقیه فکر می کنند که مشاوره برای مشکلات سازشی زندگی است ولی کاربرد روان درمانی برای اختلالات روانپزشکی یا روانشناسی است. بالاخره، برخی تصور می کنند که مشاوران سواد کمتری دارند، در حالیکه روان درمانگران بهتر آموزش دیده اند. تمام این تفکیک ها اشتباه و گمراه کننده هستند. در عمل، هم مشاوره و هم روان درمانی برای کمک به تغییر روانشناسانه مردم مورد استفاده قرار می گیرند. هردو می توانند بسته به نوع مشکل شامل روشهای درمانی کوتاه یا بلند‌ مدت باشند. مشاوره و روان درمانی هر دو آموزش های مخصوص خود را دارند و این به رشته ‌علمی حرفه ای بستگی دارد و نه عنوان تکنیک خدماتی که توسط متخصص مورد استفاده قرار می گیرد. اگر کسی به یک مشاور یا یک روان درمانگر مراجعه می کند، باید از قبل درباره آموزش حرفه ای آنها پرس و جو کنید. بیشتر اوقات، آنهایی که مردم به عنوان مشاور یا روان درمانگر یا به طور خلاصه تراپیست‌ به آنها مراجعه می کنند، به جای اینکه در ابتدا به رشته ی علمی حرفه‌ ای (مثل روانشناسی، روان درمانگری) آنها توجه شود، تحصیلاتشان بیشتر در سطح کارشناسی ارشد یا کمتر است و نه در سطح دکتر. اگر بخواهید می توانید اطلاعات بیشتر را درباره آموزش روانشناسان یا نگاهی به مقایسه روانشناسان و روان درمانگرها بیندازید.

مکاتب نظری زیادی برای روان درمانگری وجود دارند که ذکر آنها در این مقال نمی گنجد. بیشتر رویکردهای نظری که مکرراً به کار گرفته می شوند، روان درمانی شناختی، روان درمانی رفتاری و درمان روان پویایی (وابسته به محركات و انگيزه هاى موثر در فكر) هستند. غالباً، روانشناسان رویکردهای نظری شناختی و رفتاری را بسته به ارائه مشکل و اهداف درمان، با هم ترکیب می کنند. روان درمانی شناختی روی مشکلات و تعارضات موجود تمرکز می کند، هرچند اگر مسائل گذشته روی سازگاری زندگی فعلی تأثیر داشته باشند نیز ممکن است بخشی از درمان باشند. در این رویکرد فرض بر این است که مشکلات روانی، به علت انتظارات، فرضیات، عقاید و ادراکات ناهنجار درباره خودمان و دیگران رشد می کند که باعث ایجاد رفتار مقابله ای نامؤثر می شود. بطور معمول زمان بندی جلسات روان درمانی به صورت یکبار در هفته است، هرچند گاهی اوقات ممکن است قرار ملاقات های اضافی نیز در برنامه گنجانده شود. طول درمان به ماهیت مشکل بستگی دارد. درمان ممکن است تنها ده تا دوازده جلسه طول بکشد یا ممکن است بیشتر از یکسال زمان ببرد. بیشتر اوقات، درمان طی تقریباً بیست تا سی جلسه یا کمتر به پایان می رسد. درمان رفتاری بیشتر روی مشکلات خاص متمرکز است مانند نشانه های اضطراب، به این ترتیب درمان معمولاً فشرده تر می شود. هدف از درمان رفتاری، حذف رفتارهای مسئله دار یا تشویق رشد رفتارهای مقابله ای سازشی است. ملاقات های درمانی رفتاری گاهی اوقات به صورت یکبار در هفته زمان بندی می شوند اما همچنین بصورت چند بار در هفته نیز می تواند باشد. با این حال، تعداد کل جلسات برای تکمیل درمان معمولاً بخاطر تمرکز روی یک موضوع خاص بین شش تا دوازده جلسه است. درمان رفتاری غالباً با درمان شناختی ترکیب می شود. زمانی که روان درمانی در ابتدا به صورت شکلی از درمان برای مشکلات روانی توسعه می یافت، تنها نوع درمان موجود روان کاوی بود. زمان بندی قرارهای ملاقات در روان کاوی، بصورت روزانه بود، معمولاً شش روز در هفته و درمان سه تا پنج سال طول می کشید. پیش فرض این نظریه این بود که مشکلات به دلیل تعارضاتی که در بچگی شروع شده اند رشد می کنند و رویکرد درمان روی حل این تعارضات از پیش توسعه یافته متمرکز بود. در حال حاضر روان کاوی کمتر رایج است با اینکه هنوز هم طبابت می شود، اما حتی این شکل از درمان نیز تغییر کرده است. امروزه، تعداد جلسات مراجعین روان کاوی معمولاً دو یا سه بار در هفته است ولی ممکن است طول درمان تا چند سال طول بکشد. نوع روان درمانی که بیشتر به روانکاوی شبیه است، روان درمانی روان پویایی است. این رویکرد نظری بر اساس بسیاری از مفاهیم روانکاوی است که طی این سالها متحول شده است. بیشتر اوقات، زمان بندی قرارهای درمانی بصورت یکبار در هفته است ولی گاهی اوقات، ویزیت مراجعین به دفعات بیشتری صورت می گیرد. درمان معمولاً به علت ماهیت اهداف درمانی یک سال یا بیشتر طول می‌کشد که مشابه اهداف درمانی روانکاوی هستند. پس تعداد تکرار قرارهای روان درمانی تا حدودی به رویکرد نظری مورد استفاده در درمان بستگی دارد اما بیشتر اوقات جلسات بصورت یکبار در هفته زمان بندی می شوند. در صورتی ممکن است تعداد دفعات جلسات بیشتر باشد از جمله وجود یک بحران یا فشرده سازی جلسات رفتار درمانی برای رسیدن به نتیجه در یک بازه زمانی کوتاه، یا درمان بیشتر روان کاوی است تا یک رویکرد روان درمانی روان پویایی.